کد مطلب:25301 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:15

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

القابي كه به معتزله نسبت داده شده، چيست؟

معتزله در كتابهاي موافق و مخالف، با القابي خوانده ميشوند:
1 ـ عدليه: آنان را عدليه ميگويند چون خدا را به عدل و حكمت توصيف ميكنند. ولي اين لقب منحصر به آنان نيست، بلكه همة مكتبهاي قائل به عدل را فرا ميگيرد. 2 ـ الموحّدة: زيرا بر خلاف اشاعره، قديميجز خدا نميشناسند، در حالي كه اشاعره به صفات جدا از ذات و در عين حال قديم و كلام قديم قائل هستند.
3 ـ أهل الحق: زيرا اين گروه خود را فرقة ناجيه ميدانند البته به موجب آية «كل حزب بما لديهم فرحون» اين لقب را همگان به خود ميدهند.
4 ـ القدرية: اين لقب را مخالفان معتزله به آنان ميدهند تا مشمول حديثي باشند كه از پيامبر نقل شده كه «القدرية مجوس هذه الامة» ولي از نظر قواعد ادبي، اين لقب به قائلان به قدر كه همان اشاعره و اهل حديث باشند تناسب بيشتري دارد، نه با معتزله كه نافي قدر هستند همچنانكه عدليه به گروهي گفته ميشود كه قائل به عدلند نه نافي آن.
5 ـ ثنويه: اين لقب را نيز دشمنان معتزله به آنان دادهاند و علت آن اين است كه معتزله ميگويند: خير از خداست و شر از بندگان خداست، و گاهي گفته ميشود كه وجه آن اين است كه آنان، بندگان خدا را در افعال خود مستقل ميانديشند و ارتباط آنان را باخدا قطع ميكنند، تو گويي در جهان دو فاعل مستقل و دو خالق متمايز داريم .
6 ـ معطّلة: چون صفات خدا را عين ذات ميدانستند، تو گويي ذات را از توصيف به صفات تعطيل ميكنند. ولي حق اين است كه معطله از اوصاف جهميّه است كه اصولاً ذات را با صفات توصيف نميكنند و هيچ نوع واقعيتي براي صفات قائل نيستند، در حالي كه معتزله، خدا را با صفات ذاتي توصيف ميكنند، چيزي كه هست در اين مورد دو مسلك دارند، يكي مسلك نيابت ذات از صفات، ديگري مسلك عينيت ذات با صفات و اگر هم بر قول به نيابت بتوان نام تعطيل نهاد، قول دوم نقطه مقابل تعطيل است.
7 ـ جهميّه: اين لقب را احمد بن حنبل به آنان داده است، در حالي كه جهميّه منسوب به «جهم بن صفوان» مقتول در سال 128 هستند ولي چون او در پارهاي از موارد با معتزله موافق است، از اين جهت احمد بن حنبل همه را به يك چوب رانده و به همه ميگويد «جهمي»
8 ـ وعيديه: مقصود اين است كه آنان ميگويند: خدا همان طور كه بايد به وعدة خود عمل كند، به خاطر صادق بودن، به وعيد خود هم نيز عمل مينمايد و اگر بندهاي بدون توبه بميرد، قطعاً معذب خواهد بود.
اينها القابي است كه موافق و مخالف به آنان داده‎اند و قسمتي از آنها از مصاديق «تنابز» به القاب است. شايسته اين است كه به آنان فقط معتزله بگوييم و از ديگر القاب دوري بجوييم.

---

: استاد محقق جعفر سبحاني
فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامي ج 4